CBAM

CBAM
Vodič za privredna društva o mehanizmu za prekogranično prilagođavanje ugljenika

Šta je EU CBAM?

EU Mehаnizаm za prekogranično prilagođavanje ugljenika (CBAM) je EU legislativa donesena sa ciljem da se u državama EU spriječi takozvano „curenje ugljenika“. „Curenje ugljenika“ je situacija u kojoj privredna društva iz EU premjeste svoje proizvodne pogone u zemlje koje nisu članice EU i koje nemaju uspostavljene zakone za borbu protiv klimatskih promjena ili su ti zakoni manje rigorozni. Isto tako, „curenje ugljenika“ može nastati kada se proizvodi prodaju u EU iz zemalja koje imaju jeftinije proizvode, ali koji imaju veće ugrađene emisije CO2.

EU CBAM ima za cilj da riješi ove izazove, na način da obezbjedi iste uslove poslovanja u EU kako za privredna društva u EU, tako i za one van EU, a opet podstičući globalne napore za smanjenje emisija gasova staklene bašte (GHG). Ovaj mehanizam dopunjuje EU Sistem za trgovanje emisijama (ETS) – koji čini temelj politike EU za borbu protiv klimatskih promjena – uvodeći jednaka pravila uvoza određenih roba u carinsko područje Evropske Unije.

Opseg djelovanja EU CBAM-a

Za razliku od EU ETS-a, koji se primjenjuje na nivou postrojenja privrednog društva, EU CBAM obuhvata samo nivo gdje se nalaze proizvodi. CBAM se odnosi na robu navedenu u Prilogu I Pravilnika o CBAM-u i te robe su identifikovane sa carinskim tarifama EU kodovima (tzv. CN):

• cement,
• aluminijum,
• željezo i čelik,
• vodonik,
• vještačka gnojiva i
• električna energija.

Treba naglasiti da se uvozna roba u vrijednosti ispod 150 EUR izuzuma iz odredbi CBAM, uključujući i robu koja se nalaze u ličnom prtljagu putnika iz trećih zemalja. Dobra koja se upotrebljavaju u kontekstu vojnih aktivnosti takođe ne potpadaju pod CBAM.

Što se tiče zemalja na koje utiče CBAM, mora se naglasiti da se on primjenjuje na sve obuhvaćene proizvode koji potiču iz trećih zemalja, što znači zemlje ili teritorije van carinskog područja Evropske unije. Međutim, CBAM se ne primenjuje ako je za te proizvode već bio naplaćen CO2 i to preko EU ETS-u ili je bila predmet nekog drugog sistema plaćanja ugljenika koji je uvezan sa EU ETS-om.

Odgovorna strana u procesu uvoza robe

Za obaveze EU CBAM-a odgovorni su ovlašćeni CBAM deklaranti, koji će biti jedini ovlašćeni za uvoz robe koja podliježe CBAMU u carinsko područje Unije. Da bi stekli status ovlašćenog CBAM deklaranta, zahtjev za ovlašćenje će morati biti podnešen putem CBAM registra u vidu informacionog sistema..

Ko će moći da radi kao ovlašćeni CBAM deklarant i time biti podložan CBAM obavezama pri uvozu rob u EU?

To je uvoznik roba u EU i on može da radi u svoje ime, ili će biti preko ovlašćenog direktnog carinskog predstavnika. U oba slučaja, uvoznik ostaje odgovoran, jer direktni carinski predstavnik mora da radi u ime uvoznika.

Postoji i indirektni carinski predstavnik koji je imenovan od strane uvoznika. U ovom slučaju, indirektni carinski predstavnik biće podložan CBAM obavezama i time odgovoran u slučaju nepoštovanja odredbi EU Carine.

Proračun ugljenika

EU CBAM ima svoj set pravila za mjerenje i proračun ugrađenih emisija. Pravilnik naročito pokriva tri gasa sa efektima staklene bašte (GHG): ugljen-dioksid (CO2), azotni oksid (N2O) i perfluorougljovodonici (PFCs). Različiti GHG-ovi se odnose na različite proizvode – kako je navedeno u Prilogu I direktive za CBAM.

Uzimaju se u obzir samo mjerenja prema Scope 1 (direktne emisije) ili i Scope 1 i 2 (indirektne) emisije ali to zavisi od tipa proizvoda koji se proizvodi. Osim toga, CBAM uvodi specifične kriterijume za određivanje kada koristiti „podrazumjevane“ ili „stvarne“ vrijednosti prilikom računavanja ugrađenih emisija. Stvarne emisije se zasnivaju na podrazumjevanim (default values“) podacima iz postrojenja u trećoj zemlji koja proizvodi robu, i moraju se računati u skladu sa metodama navedenim u CBAM pravilniku.

CBAM takođe razlikuje proračun „jednostavnih“ i „kompleksnih“ dobara, zahtjevajući upotrebu različitih formula za izračunavanje stvarnih ugrađenih emisija za svaku kategoriju robe. Jednostavna dobra su definisana kao ona koja se proizvode koristeći ulazne materijale i goriva sa nula ugrađenih emisija.

Kompleksna dobra su ona sa emisijama koje su se „naslijedile“ tj. sadrže ih proizvodi koji učestvuju u procesu. Sa aspekta štetnih gasova sa efektom staklene bašte u proizvodima, to znači da ugljenični otisak ovih dobara nije samo određen emisijama proizvedenim tokom njihovog direktnog procesa proizvodnje. Da bi se potpuno razumio ugljenični otisak kompleksnih dobara, potrebno je razmotriti cjelokupni lanac snabdevanja, od porijekla nastanka sirovina do gotovog proizvoda.

Cijena ugljenika

Član 2. (29) CBAM pravilnika definiše „cijenu ugljenika“ kao „novčani iznos plaćen u trećoj zemlji, u okviru šeme za smanjenje emisija ugljenika, u obliku poreza, takse ili naknade ili u obliku dozvola za emisije u okviru sistema trgovanja emisijama štetnih gasova sa efektima staklene bašte“.

Postoji nekoliko referenci na koncept „cijene ugljenika“ u CBAM pravilniku, pri čemu je član 9. posebno posvećen cijenama ugljenika naplaćenim u trećim zemljama. U kontekstu EU CBAM-a, „cijena ugljenika“ se odnosi na eksplicitne oblike određivanja cijene ugljenika kao što je sistem za trgovanje emisijama (ETS) i poreza na ugljenik. Osim toga, tačka 12. člana 2. CBAM pravilnika ostavlja mogućnost da Evropska Unija „zaključi sporazume sa trećim zemljama ili teritorijama sa ciljem uzimanja u obzir mehanizama za usklađivanje cijena ugljenika u takvim zemljama ili teritorijama“.

Tranzicioni Period

EU CBAM ima tranzicioni period koji počinje 1. oktobra 2023. godine i završava se 31. decembra 2025. godine. Tokom tranzicionog perioda, mehanizam će se primenjivati bez finansijskih opterećenje, ali uvoznici će biti podložni određenim obavezama izvještavanja. Ali svakako uvoznici će morati prikupiti informacije od postrojenja, koje se navode u izvještaju.

Konkretno, moraće da podnose kvartalni izveštaj o CBAM-u koji sadrži informacije o:

• ukupnoj količini svake vrste robe navedene za svaku fabriku koja proizvodi robu koja se uvozi u EU u zemlji porjekla;
• stvarnim ukupnim ugrađenim emisijama izračunatim u skladu sa metodama utvrđenim u CBAM legislativi;
• ukupnim indirektnim ugrađenim emisijama;
• cijeni ugljenika koja je plaćena u zemlji porijekla za ugrađene emisije u uvezenim proizvodima, uzimajući u obzir eventualnu subvenciju ili drugu formu kompenzacije.

Prvi izveštaj CBAM-a treba da bude podnešen do kraja januara 2024. godine. Nepoštovanje obaveza izvještavanja može rezultirati kaznama.

Od 2026. uvoznici robe iz EU će kupovati CBAM sertifikate za količinu CO2 koja je nastala tokom proizvodnje (direktne i indirektne emisije) uvezene robe. Cijena sertifikata biće nedeljna prosječna aukcijska cijena EU ETS dozvola izražena u €/toni emitovanog CO2.

Smanjenje CBAM Odgovornosti

Iako tokom tranzicionog perioda neće morati da se kupuju ili prodaju CBAM sertifikati, uvoznici će imati dva glavna načina smanjenja svoje CBAM obaveze.

Jedan način smanjenja obaveze je sa kupovinom robe sa manje ugrađenih emisija. Drugi način je da ako je cijena ugljenika već plaćena tokom proizvodnje robe putem domaćeg ETS ili bilo kog drugog sistema naplate u zemlji proizvodnje, odgovarajući iznos se može odbiti. To opet znači da u odsustvu uspostavljenog sistema u zemlji porijekla, neće doći do smanjenja sume predviđene za plaćanje.

Iako će praćenje stvarnih emisija biti van EU, odgovornost i troškovi pružanja informacija o ovom praćenju leže na uvoznicima robe iz EU.

Operater postrojenja

Operater postrojenja koji proizvodi CBAM robu izvan EU je drugi po važnosti za funkcionisanje CBAM-a, jer on ima direktan pristup informacijama o emisijama iz postrojenja. Ovdje se praktično radi o privrednom društvu koje će prikupljati neophodne informacije o utrošenom ugljen dioksidu u svom postrojenju.

Verifikator

Verifikator (treća strana) će imati svoju ulogu od 1.01.2026. godine, s obzirom da je tokom prelaznog perioda (01.10.2023. – 31.12.2025. godine) verifikacija izvještaja je na dobrovoljnoj osnovi. Predviđeno je da svaka država ima svoje nadležno tijelo za verifikciju, pa otuda i osobe koje će vršiti provjeru izvještaja.

U prilogu ovog vodiča se nalaze i prevedeni dokumenti kao i legislativa o CBAM-u:

Dokumenti se nalaze u desnoj koloni ove stranice u sekciji DOKUMENTI I LEGISLATIVA.